Ticaret mallarının zekatı

Ticaret mallarının tanımı

Ticaret malları

Kar amaçlı olarak alım satımda kullanılan malların tümü.

Bu adı almasının sebebi: İstikrarlı ve sabit olmamasıdır. Bilakis sürekli el değiştirir. Ticaretle uğraşan kişi ticaret malından ziyade o malın karına önem verir.

Ticaret malları; ticaret amaçlı bulundurulan araba, elbise, kumaş, demir, ahşap gibi nakit dışındaki malların tümünü kapsar.

Demir

Araba

Ahşap

Giysiler

Ticaret mallarının zekâtının hükmü

Ticaret malları zekata tabidir. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: «Ey iman edenler! Kazandıklarınızın temizlerinden ve rızık olarak yerden size çıkardıklarımızdan (Allah için) sarfedin. Size verilirse göz yummadan alamayacağınız kötü ve değersiz şeyleri sakın vermeye kalkmayın. Biliniz ki Allah zengindir, öğülmeye lâyıktır.» (Bakara: 267)

İlim ehlinin geneline göre bu ayette ticaret mallarının zekâtı kastedilmiştir. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: «Onların mallarından sadaka al ki, bununla kendilerini temizlemiş, bereketlendirmiş olasın. Onlara duâ et. Şüphesiz ki senin duân onlar için sekinettir (huzur kaynağıdır). Allah işitendir, bilendir.» (Tevbe: 103)

Ticaret malı, malların en belirgini olması hasebiyle zekata tabidir.

Ticaret zekâtının farz olmasının şartları

1. Değer bakımından nisap miktarına ulaşmış olması. Nisap ise altın ve gümüşün değerine göre belirlenir.

2. Üzerinden bir yıl geçmesi.

3. Ticaret ve kar amaçlı olması. Peygamber (sallâllahü aleyhi vesellem) şöyle buyurmaktadır: “Ameller niyetlere göredir.” [Buhari ve Müslim rivayet ettiler]

Kişi, niyetini kardan kullanıma doğru değiştirirse zekat düşer. Tekrar ticaretini kar amaçlı yapmaya başlarsa zekatla yükümlülüğü yeniden başlar.

Buna örnek: Kişi ticaret niyetiyle Muharrem ayında bir arsa satın alsa sonra da Şaban ayında fikrini değiştirip arsa üzerinde ikamet edeceği bir ev inşa etmeye karar verse zekat yılı kesintiye uğrar.

Daha sonra Şevval ayında arsayı tekrar ticarette kullanmaya niyet etse zekat yılı Şevval ayından başlamak kaydıyla yeniden başlar.

fakat bunu zekat yükümlülüğünü üzerinden atmak için hileye yoluyla yapmışsa havl (zekat yılı) kesintiye uğramaz.

Ticaret malının zekâtının çıkarılma (belirlenme) şekli

Fakirin ihtiyacı ve malın piyasa değeri göz önünde bulundurularak ticaret malının zekatı aynî veya nakdî olarak verilebilir.

Tüccar, ticaret malının zekâtını nasıl hesaplayacaktır?

1. Malik olduğu ticaret mallarına, mevcut piyasa değerine göre bir fiyat belirler.

2. Bunlara elindeki paraları da –onları ticarette kullansın ya da kullanmasın- ekler.

3. Ödenmesi kesin olan alacaklarını da ekler.

4. Bunlardan mevcut borçlarını çıkarır.

5. Malın geri kalanından zekatını verir. O da öşrün çeyreğidir (%2,5).

Farz olan zekat=(Ticaret mallarının değeri + paralar + ödenmesi kesin olan alacaklar – tüccarın borçları) x (kameri aya göre zekat oranı %2,5).

-Ticaretin zekatı hesaplanırken –kar ve zarar hesabındaki kar veya zarara bakmaksızın- ticaret mallarının (varlıkların) zekatla yükümlü olunduğu günkü toplam değeri göz önünde bulundurulur.

- Ambalaj ve paketleme için hazırlanan maddeler, satma niyetiyle alınmamışsa, tek başına bir anlam ifade etmez.

Fakat ticaret mallarının satışında kullanılıp sözkonusu malların değerini arttırıyorsa bunların değeri ticaret malına eklenir.

Eğer malın üzerinde herhangi bir artışa neden olmuyorsa ticaret malının değerine etki etmez.

- Malın değerine dair bu hesaplama toptancı tüccarlar için olduğu gibi parekendeci tüccarları da bağlamaktadır. [Yedinci çağdaş zekat sorunları sempozyumu karar ve tavsiyelerine bakınız. Hicrî 1417 – Miladî 1997]

Hesaplama yapılırken zekata tabi olan ticaret malının havl (yıl) sonundaki piyasa değeri göz önünde bulundurulur.

- Zekatla yükümlü olunan günle zekatın verileceği gün arasında bir fiyat değişikliği meydana gelirse - fiyat ister artsın ya da artmasın- malın zekatla yükümlü olunan gündeki değeri esas alınır.

-Kargo yoluyla taşınan malların zekatı teslim edilene kadar sahibine aittir. Eğer teslimat satıcının limanında gerçekleşmişse ticaret malları, kargoya verildiği anda satın alan kişinin mülkiyetine geçer.

Şayet satın alınan malın teslimatı, alıcının limanında gerçekleşecekse sözkonusu mal, alıcının malına varır varmaz mülkiye geçer.

- Ticaret malları muhtelif para birimlerini kapsarsa yahut altın veya gümüşü içine alırsa, bunların zekatı, zekatla yükümlü olunan günkü değerleri göz önünde bulundurularak hesaplanır.

- Tüccarın, bedelini ödemekte acele etmesine rağmen teslim almadığı ticaret mallarının zekatı satıcıya aittir.

Sanayi ve yardımcı maddeler kapsamına giren hammaddelerin zekâtı

1. Araba üretiminde kullanılan demir ve sabun imalatında kullanılan yağlar gibi hammaddelerin, sene sonundaki değeri üzerinden zekatını vermek gerekir.

Aynı durum, üretimde kullanılan hayvanlar, tahıllar, bitkiler (nebatat) gibi ürünlerde de geçerlidir.

2. Ürünün bileşenleri arasında yer almayan –sanayi yakıtı gibi- maddeler zekata tabi değildir.

3. Üretilmemiş yada üretimi tamamlanmamış malların zekatı:

4. Üretilmiş ve üretimi tamamlanmamış mallar, zekata tabidirler. Ticaret mallarının; zekat yılının sonundaki piyasa değeri üzerinden hesaplanarak zekatı verilir.

Ticaret mallarıyla birlikte zekata etki eden başka sebeplerin oluşması …

- Ticaret mallarıyla birlikte – ekinler gibi- zekata etki eden başka sebepler varsa bunların zekatı ticaret malları gibi verilir. Yani ticaret malı hükmünde olurlar. [Kadâyâ Fıkhıyye Muâsira (Çağdaş fıkıh meseleleri) Dr. Salah es-Sâvî, s. 51 ve sonrası]

Zekâtın farz olmadığı mal çeşitleri

-Ticaret malı olmadığı sürece inci, mercan ve balık gibi denizden çıkanlar.

- Kiraya verilen ev ve araba gibi menkul ve gayrı menkuller zekata tabi değildir. Bunların sadece nisap miktarına ulaşıp üzerinden bir yıl geçen kira gelirleri zekata tabidir.

- Kişinin günlük hayatta kullandığı evi ve arabası gibi ihtiyaçları.

Hisse Senetlerinin Zekâtı

Hisse Senetlerinin tanımı

Örnek: Sermayesi üç milyon dolar olan bir şirket düşünelim. Açılış sırasında tanesi 300 dolardan on bin hisseye sahip olsun.

İşte bu kısma, hisse senedi diyoruz. Hissenin sahibi sahip olduğu hisseler oranında şirketin ortağıdır.

Hisse Senetlerinin alım satım hükmü

Şirketin faaliyetlerine haram olmadığı veya şirket işlemlerine fazi bulaşmadığı sürece muhahtır.

Hisse senetlerinin zekatının verilme şekli

- Şirket yönetimi, ortakların yerine zekatı hesaplar. Bunun için hisse sahibinin yazılı olarak yetki vermesi gerekir.

- Şirketin, zekat yükümlülüğünü üzerine alması. İslam Konferansı Teşkilatı Fıkıh Konseyi, tüzel kişi olarak gördüğü şirketin; hadislerde hayvanların zekatıyla ilgili zikredilen ve fıkıh alimlerinin genel bir ilke haline getirdikleri karma sistemini, zekatta uygulamasına cevaz vermektedir.

Diğer bir ifadeyle şirtket burada malların tümünü bir kişinin malı gibi değerlendirmiş nisap ve zekat miktarı yönünden bunları zekata tabi tutmuştur.

- Alimlerin çoğu (cumhur) şirketlerin zekatında karma ilkesini kabul etmemektedir. Bunun yerine her ortağın payı ayrı ayrı değerlendirilmiştir.

İslami Araştırmalar Akademisi İkinci Konferansında, zekatta karma ilkeyi reddeden cumhurun görüşü benimsenmiştir. Her ortağın payı ayrı ayrı değerlendirilerek şu karara varılmıştır:

“Birden fazla ortağı bulunan şirketlerde, bu hükümlerin uygulanmasında şirketlerin toplam kazancı yerine her bir ortağın ayrı ayrı hissesi göz önünde bulundurulmalıdır.”

- Bu durumda şirket yönetimine düşen, sermayesinden –vakıf ve hayır kurumlarının hisseleriyle bunlara tabi olan araç ve gereçler gibi- zekat düşmeyen malları çıkarmaktır.

Şirket yönetimi, zekatı belirleme yoluna gitmediği takdirde, ortaklara düşen bu işlemi bizzat kendileri yapmalıdır. Bunu yaparken şu hususlara dikkat edilmelidir:

1. Tarım şirketlerinin hisselerinin zekatı, ekin ve meyvelerin zekatı gibidir.

2. Ticari şirketlerin hisselerinin zekatı, sermaye ve karın toplamı esas alınarak ve zekat tahakkuk ettiği andaki hisselerin piyasa değeri hesaplanarak verilir.

3. Ortaklardan biri, zekat yılı dolmadan hisselerini satarsa, bunların parasını malına eklemeli ve bunların zekatını yıl bitiminde malının zekatıyla birlikte vermelidir. Müşteri ise satın aldığı hisselerin zekatını yukarıda zikredildiği üzere vermelidir.[ Kadâyâ Fıkhıyye Muâsira (Çağdaş fıkıh meseleleri) Dr. Salah es-Sâvî, s. 54 ve sonrası]