Keylî (Ölçülür) ve veznî (tartılır) olmayan malların kendi cinsi veya başka bir cins malla eşit veya fazlalıklı mübadelesi

(20021) no'lu fetva: (Bölümün numarası 13; Page No. 278) Soru: Ben (30) baş koyun satın aldım. Bedelini (30) baş koyun ve her başın üzerine (100) riyal olarak kararlaştırdık . Her başın üzerindeki olan yüz riyali peşin ödedik ve (30) baş koyunu ise yedi sene sonra ödemeyi kararlaştırdık. Ama şimdi şüpheye düştüm. Önce Allah'tan sonra da sizden bana fetva vermenizi rica ediyorum. Allah sizi korusun.

Cevap: Âlimlerin çoğunluğuna göre ölçülerek ve tartılarak mübadele edilmeyen elbise ve hayvan gibi malları cinsi cinsine veya farklı cins mukabili eşit veya vadeli ve fazlalıklı olarak satmak caizdir. Bir başka ifadeyle iki bedelden birini ya da bir kısmını vadeli ödemek ve bedelin birini peşin almak caizdir. Bedellerden birini peşin vermek gerekir ki, yapılan satış, şer'an yasak olan veresiyenin veresiyeye satışı şeklinde olmasın. Fakat iki bedelden vadeli olanın cinsini belirlemek, sayısını, onu belirli hale getiren niteliğini, beyan etmek ve teslimi için belli bir süre belirlemek şarttır ki, bunun olmaması nedeni ile garar (belirsizlik) olmasın. Bu işlemin meşruluk delili Abdullah b. Amr b. el-As (r.a.)'dan nakledilen şu haberdir. Resûlüllah (s.a.v.), sadaka develerinden bazı develere askerleri bindirerek bir ordu hazırladı. Ancak develer yetmedi ve insanlar binitsiz kaldı. Resûlüllah (s.a.v.) şöyle buyurdu: “Zekat olarak gelen erkek develer karşılığında, dişi develer satın al, zekat devesi geldiği zaman onu onlara öderiz." Ben de zekat develerinden bir erkek deve karşılığında iki ve üç dişi deve satın aldım ve tamamladım. Resûlüllah (s.a.v.)onu zekat develerinden ödedi. Bunu İmam Müslim rivayet etmiştir. Ahmed b. Hanbel Müsnedinde nakletmiştir. Haberin Müsned'in ( II/71) deki lafzı böyledir. Bunu Ebu Davud rivayet etmiş ve Darakutni sahih olduğunu belirterek Hafız İbn Hacer'in "İsnadı sikadır" değerlendirmesine yer vermiştir. İmam Buhari'nin Sahih'inde (III/41) köle ve hayvanı hayvan mukabili vadeli satışı bölümünde naklettiği rivayet de bunu gösterir. Bir başka delil İbn Ömer'in bir dişi binek devesini dört deve karşılığı borç olarak satın almış olmasıdır. Yapılan anlaşmaya göre develeri satıcı Rabeze'de teslim edecekti. İbn Abbas (Bölümün numarası 13; Page No. 279)  der ki: Bazen bir deve iki deveden daha iyi olabilir. Aynı şekilde Rafi' b. Hadic iki deve veresiye bir deve satın almıştır. Satıcı bunlardan birini ona vermiş ve Rafi'e "Diğerini yarın en kısa zamanda inşallah getireceğim" demiştir.Bir hayvanı bir diğer hayvan karşılığında veresiye satmayı yasaklayan hadislere gelince, bunlardan biri Tirmizî'nin el-Câmi isimli eserinde Hz. Peygamber'den Semura (r.a.) vasıtası ile naklettiği şu hadistir: Peygamber (s.a.v.) hayvanı, hayvan karşılığında veresiye olarak satmaktan nehyetti. hadisidir. Ahmet b. Hanbel böyle satışı yasaklayan hadislerin gerekçesini şöyle açıklamıştır: Bu konuda itimat edilecek hadis yoktur. Ebu Davud da şöyle demiştir: Bir konuda Hz. Peygamber'den rivayet edilen hadisler farklı olunca sahabelerin Resulullah'tan sonraki uygulamalarına bakarız. Sahabilerin Hz. Peygamber'den sonra hayvanın hayavan karşılığında fazlalıklı ve veresiye satışını caiz gördüklerine dair mütevatir haber vardır. Az önce değindiğimiz üzere Hz. Peygamber bunu emretmiştir. Bu bize söz konusu uygulamanın Hz. Peygamber'en sabit olduğunu gösterir. Bunu yasaklayan hadisler yasaklamayanlar ile çatışacak kadar güçlü değildir. Buna göre otuz baş koyunu otuz baş koyun karşılığında her baş koyuna bir baş veya daha fazla ve üstüne her baş için yüz riyal veya daha daha az ya da daha çok vermek şartıyla satmak caizdir. Yüz riyalin akit meclisinde teslim alınması şart koşulsun ister onun ileride teslim edilecek otuz baş koyunla teslimi şart koşulsun hiç fark etmez. Tek şart ileride teslim edilecek koyunların cinsinin , vasfının, sayısının, beyan edilmesi ve teslimi için malum bir sürenin belirlenmesidir. (Bölümün numarası 13; Page No. 280)  Başarı Allah'tandır. Allah, peygamberimiz Hz. Muhammed'e, âilesine ve sahabesine salât ve selam etsin.