İmam Malik, İmam Şafii ve İmam Ahmed'in ihtilaf etmelerinin sebebi

(4875) no'lu fetva: Soru: İmamların, Malik, Şafii ve Ahmed b. Hanbel'in (rha) ihtilaf etmelerinin sebebi nedir?

Cevap: Hamd yalnız Allah'adır. Salât ve selâm onun resulüne, âilesine ve sahabesine olsun. Bu girişin ardından; Fakihlerin (dört imamın) ve diğerlerinin ihtilaflarının birçok sebebi vardır. Bu konuda bazı kitaplar kaleme alınmıştır ki bazıları şunlardır: Şeyhulislam İbn Teymiye'nin Raf'u'l-Melâm 'ani'l-Eimmeti'l-A'lâm adlı eseri; Abdurrahim el-Esnevi'nin et-Temhîd fî Tahrîci'l-Furû' 'ala'l-Usûl adlı eseri; Veliyyullah Dihlevi'nin (Bölümün numarası 5; Page No. 31) el-İnsâf fî Beyâni Esbâbi'l-İhtilâf adlı eseri; Ali el-Hafif'in Esbâbu İhtilâfi'l-Fukahâ adlı eseri; Abdullah b. Seyyid'in el-İnsâf fi't-Tenbîh ala'l-Esbâb elletî Evcebeti'l-Hilâf adlı eseri ve İbn Rüşd'ün Bidâyetu'l-Müctehid adlı eseri.. Ele alınan meseleler içinde uyum noktaları sonra da ihtilaf noktaları zikredilmekte ve ihtilafın kaynağı beyan edilmektedir. Bazı sebepleri burada şu şekilde zikredebiliriz: 1- Bir lafzın, iki veya daha fazla manaya gelmesi.. Şu ayette (hayız veya temizlik müddeti) olarak mana verilmiş olan "kurû" kelimesi gibi: Boşanmış kadınlar, kendi başlarına (evlenmeden) üç ay hali (hayız veya temizlik müddeti) beklerler. "Kurû" kelimesi; hem hayız müddeti hem de temizlik müddeti için kullanılır. Buna göre bazı âlimler boşanmış kadının temizlik müddetlerine göre iddet beklemesi görüşünü benimserken diğer bazı âlimler de hayız süresine göre iddet bekleyeceği görüşünü benimserler. Her iki kesimin de, benimsedikleri manayı tayin eden delilleri bulunmaktadır.2- Delillerin çelişmesi: Buna dayalı olarak fakihlerin tercih veya deliller arasını cem etme konusundaki bakışları farklılık arz etmektedir. Mesela; ikindi namazından sonra güneş batıncaya dek namaz kılmayı yasaklayan hadis ile mescide / camiye giren kimsenin tahıyyetu'l-mescid namazı kılmaksızın oturmasını yasaklayan hadis örnek verilebilir. Fakihler, namaz kılmanın yasaklandığı vakitte mescide giren kimse hakkında bu hadisin tatbik edilmesi hususunda ihtilaf etmişlerdir. Fakihlerden bazısı namaz kılmayı yasaklayan hadisleri öne alırken kimisi de tahıyyetu'l-mescid namazı kılınmasını ifade eden hadisi öncelemişlerdir. Her iki kesimin de seçmiş oldukları görüşün tercih edilmesine dair delilleri bulunmaktadır. (Bölümün numarası 5; Page No. 32) Konu edilen sebeplerden bir diğeri de hadisin fakihlerden birine ulaşması ama bir başkasına ulaşmamış olmasıdır. Bir başka sebep de nesh konusundaki ihtilaftır.Bu fetva bu gibi konuları etraflıca almaya müsait değildir. Bu nedenle daha fazla malumat elde etmek istiyorsanız, adı geçen eserlere müracaat ediniz.Başarı Allah'tandır! Allah, peygamberimiz Muhammed (s.a.v.)'e âilesine ve sahabesine salât ve selam etsin