Borcu vadesinden önce değerinden daha azı ile geri ödeme

(17441) no'lu fetva: Soru: Bir kişi araba alıp satma işi ile meşgul oluyor. Arabaları taksitle satıyor. Arabayı aylık taksitler halinde mesela 50 000 elli bin riyale satıyor. Aylık taksitlerden her birinin bin beş yüz riyal olması noktasında anlaşıyorlar. Müşterilerden biri gelip satıcıya diyor ki: Borcumun kalan kısmını sana vadesinden önce ödersem, peşin ödemem karşılığında bana ne kadar indirim yaparsın? Şunu da belirteyim: Hocam bu ticaretle meşgul olanların büyük kısmında bu işlem yaygındır. (Bölümün numarası 13; Page No. 168) Bu konuda fetva vermenizi rica ediyorum. Müşteri sana olan tüm borcumu ödeyeceğim dese, satıcı da ben de anlaştığımız fiyattan üç bin riyal indirim yapacağım diye cevap verse, ancak satıcının borcun vadesinden önce peşin ödenmesi karşılığında diye bir şartı veya kesinti talebi olmasa buna ne dersiniz? Zikrettiğim konunun fetvasını rica ediyorum. Allah sizleri var etsin, adımlarınızı hayra yöneltsin. Allah'ın selamı, rahmeti ve bereketi üzerinize olsun.

Cevap: Soruda zikrettiğiniz duruma fıkıh bilginleri nezdinde "Peşin ver az öde" denir. Bunun caiz olup olmadığı bilginler arasında ihtilaflıdır. Sahih olanı, peşin verip az ödemenin caiz olduğudur. Bu, Ahmed b. Hanbel'den rivayet edilmiştir. İki büyük alim İbn Teymiye Ve İbnü'l-Kayyim'in tercihleri de bu doğrultudadır. Bu yaklaşım aynı zamanda İbn Abbas (r.a.)'ya da nispet edilir.İbnü'l Kayyim (Bölümün numarası 13; Page No. 169) - Allah rahmet eylesin- caizlik görüşünü açıklama sadedinde şöyle der: Çünkü peşin ver az öde şekli faizin tam tersidir. Zira faiz vade karşılığında iki bedelden birini arttırma işlemidir. Peşin ver az öde işlemi ise, vadeyi düşürme karşılığında karşı tarafın zimmetinden bedelin bir kısmını silmeyi içerir. Böylece bedelin bir kısmı vadenin bir kısmının düşmesine karşılık düşmektedir. Bundan bir taraf değil, iki taraf da istifade etmektedir. Ortada ne gerçekte, ne dil açısından ve ne de örfen riba yoktur. Zira riba, artırmak demektir. Peşin ver az öde işleminde ziyade yoktur. Bu işlemin haram olduğunu söyleyenler meseleyi ribaya benzetmişlerdir. Oysa "Ya ödersin ya da arttırırsın" demekle "Bana peşin öde ben de alacağımın yüz riyalinden vaz geçeyim" demek arasındaki fark gayet açıktır. Bu işlemin haramlığı konusunda ne nass vardır, ne icma ve ne de sahih bir kıyas. İbn Kayyim'in sözü burada bitiyor. Başarı Allah'tandır! Allah Peygamberimiz Hz. Muhammed'e (s.a.v.) âilesine ve sahabesine salât ve selam etsin.