فديه وهدى

يكم: فديه

تعريف فديه

يكم: فديهء ترك واجب

كسيكه واجبى از واجبات حج ويا عمره را ترك كرد، مانند كسيكه سپرى نمودن شب در مزدلفه، ويا تراشيدن سر، وغيره را ترك كند، بر او فديه لازم است، يعنى دم.

ودم عبارت از مشاركت در ذبح هفتم حصه بدنه ( يعنى شتر ماده ويا نر) ويا هفتم حصه گاو، ويا بزيكه يكسال، [ ثنى از بز: آنست كه يكسال را كامل كرده باشد ] وگوسفنديكه شش ماه را تكميل كرده باشد، [ جذع ازگوسفند: آنستكه شش ماه ويا بيشتر از آن عمر داشته باشد ] در حرم مكى شريف در محدوده شهر مكه ذبح كرده، به فقراى مكه توريع كند.

اگرتوان آنرا نداشت، ده روز، روزه بگيرد، سه روز در حج – اگر برايش ممكن بود- وهفت روز ديگر زمانيكه به خانواده اش برميگردد، الله تعالى فرموده است: ( پس كسيكه نداشت سه روز در ايام حج وهفت روز زمانيكه به خانواده تان برگشتيد روزه بگيريد، اين ده روز كامل براى كسى است كه خانواده اش مقيم مسجد الحرام نباشد، و الله تعالى را پرهيزگار باشيد، وبدانيد كه الله شديد العقاب ميباشد ) (بقره:196)

دوم: فديهء فعل ممنوع

1ـ فديهء پوشيدن لباس دوخته شده، وپوشانيدن سر، وخوشبوئى زدن، وتراشيدن سر، وكوتاه كردن ناخنها.

درين حالتها ميان سه چيز مختار است:

أ – روزه سه روز .

ب – شش مسكين را طعام بدهد، براى هر مسكين نيم صاع مواد غذايى برنج ومانند آن بدهد.

ج – ذبح گوسفند.

ودليل آن، فرمودهء الله تعالى: ( وسرهايتان را نتراشيد تا زمانيكه هدى به جايش برسد، پس كسيكه از شما بيمار بود ويا از سرش اذيت ميشد، پس فديه اى از روزه گرفتن، ويا صدقه دادن، ويا ذبح است ) (بقره: 196)

ونيز فرموده نبى اكرم (صلى الله عليه وسلم) به كعب بن عجره رضى الله عنه است كه محرم بود: (( آيا حشرات سرت ترا اذيت ميكند؟)) گفت: آرى، برايش نبى اكرمﷺفرمودند: (( سرت را بتراش، پس ازآن گوسفندى بعنوان نسك ذبح كن، ويا سه روز، روزه بگير، ويا سه صاعى از خرما را به شش مسكين طعام بده )).[ به روايت مسلم]

كسيكه فعل ممنوعى ازممنوعات پنجگانه ياد شده را قصدا مرتكب شود، ويا به انجامش نياز داشت مانند حالتى كه براى كعب رضى الله عنه پيش آمد، بايد فديه بدهد، كه فديه اذى ناميده شده است.

وكسيكه بفراموشى مرتكب فعلى ازين ممنوعات شد، بر وى چيزى نيست.

تراشيدن وكوتاه كردن

خوشبوئى

كوتاه كردن ناخنه

پوشيدن دوخته شده براى محرم

2ـ فديهء آميزش جنسى در غيرشرمگاه، وآميزش وهمبسترى كامل در حج پس از تحلل اول.

مانند فديهءاذى كه تذكر داده شد.

3ـ فديه آميزش وهمبسترى كامل در حج قبل از تحلل اول.

و آن ذبح شتر است، [ بدنه: شتر] اگرتوان آنرا نداشت، ده روز، روزه بگيرد، سه روز در حج – اگر برايش ممكن بود- وهفت روز ديگر زمانيكه به خانواده اش برميگردد، وحج او فاسد شده، بر وى اتمامش واجب بوده، ودر سال آينده بايد قضايى آنرا نيز اداء كند.

4ـ فديه آميزش وهمبسترى در عمره.

ذبح گوسفند است، ونيزعمره اش فاسد شده، وبايد قضايى آنرا اداء كند.

5ـ فديه كشتن صيد.

اگر صيد از نوعى باشد كه مانند ومثل داشته باشد، پس مختار است تا مثل آنرا بدهد، ويا با پول معادل بهاى آن، غذا بخرد، وآنرا توزيع كند، طوريكه براى هر مسكين بمقدار دو مد بدهد، [ دومد: نيم صاع است، كه تقريبا معادل 1020 گرم ميشود ] ويا در برابر هر دو مد يك روز، روزه بگيرد.

ومقصود ازصيدي كه داراى شبيه است، اينست كه در برخى چيزها شباهت داشته باشد، نه شباهت كامل، زيرا كه چنين چيزى ناممكن ميباشد.

مثال آن: اگر شتر مرغى را شكار كرد، برايش واجب است تا شترى فديه بدهد، زيرا با شتر شباهت زيادى دارد، ويا اينكه آنرا قيمت كرده بهاى آنرا مواد غذايى مانند برنج، ويا گندم، خريده، براى هر مسكين بمقدار دو مد بدهد، ويا در مقابل هر دو مد يك روز، روزه بگيرد، و اگر گورخر وحشى را شكار كرد، در مقابل آن گاوى ذبح كند، وهمينطور.

واگر صيد شبيهى از حيوانات نبود، مانند ملخ وگنجشك، درين حالت ميان اينكه با بهاى آن مواد غذايى خريده به مساكين توزيع كند، ويا در برابر هر دو مد يك روز، روزه بگيرد. ودو نفر از صاحبان خبره كه عدالت داشته باشند، بهاى آنرا تخمين ميكنند.

دوم: هدى

تعريف هدي

هدى

چهارپايانى كه به حرم شريف اهداء ميشود

شتر

گوسفند

انواع هدى

1- هدى تمتع وقرآن

بر حاجى متمتع وقارن هدى دادن واجب است، وآن: گوسفندى ويا هفتم حصه شتر، ويا گاو، اگر نداشت ده روز، روزه بگيرد: سه روز در حج، وهفت روز زمانيكه به خانواده اش باز ميگردد، اين حكم براى كسيكه از اهل مكه مكرمه نباشد، اگر از اهل مكه مكرمه بود، بر وى هدى وروزه نيست .

بدليل فرمودهء الله تعالى: ( پس كسيكه با عمره به حج تمتع كرد، بر وى است هدى كه ميسر باشد، پس كسيكه نداشت، سه روز در حج روزه بگيريد وهفت روز زمانيكه به خانواده تان برگشتيد، اين ده روز كامل است براى كسيكه خانواده اش مقيم مسجد الحرام نباشد) (بقره:196).

2ـ هدى نفلى

آنچه را كه حاج مفرد، ويا عمره كننده نفلى، ويا متمتع وقارن اضافه بر واجب ويا غير از محرم، چهارپايى را بعنوان هديه براى ذبح وتقرب به الله تعالى به مكه ميفرستند.

ودرهدى نفلى وتمتع وقرآن: براى صاحبش مجاز است كه از گوشت آن بخورند، بلكه مستحب است كه از گوشت هدى نفلى بخورد، بدليل فعل نبى اكرمﷺ : (( رسول اللهﷺامر فرمودند تا از هر شترى قطعهء آنرا پخته كنند، واز شورباى آن نوشيدند )) .[ بروايت ترمذى]

3ـ هدى احصار

احصار يعنى ممانعت از اتمام حج ويا عمره و يا هردو با هم.

پس كسيكه به حج ويا عمره احرام بست، ودشمنى مانع ورودش به بيت الله شد، ويا حادثهء برايش اتفاق افتاد ونتوانست به بيت الله برسد، پس در اين حالت هدى را ذبح ميكند، واز احرامش بيرون ميشود به حالت تحلل ميرسد، بدليل فرمودهء الله تعالى: ( پس اگرممانعت كرده شديد، هدى كه ميسر بود - ذبح كنيد واز احرام برآئيد-) (بقره:196).

وهدى احصار: گوسفندى ويا هفتم حصه شتر ويا هفتم حصه گاو.

مكان ذبح هدى

هدى تمتع وقران ونفلى، در داخل مرزهاى حرم مكى بايد ذبح شود، وبراى مساكين مكه توزيع گردد، اگر در خارج مرزهاى حرم مكى ذبح كرد، جواز ندارد.

وهدى احصار در همان موضع ومكانى كه ممانعت شده هدى را ذبح ميكند.

وقت ذبح هدى

1ـ هدى تمتع وقران ونفلى

وقتش بعد از نماز عيد روز قربان آغاز ميشود وتا غروب خورشيد آخرين روزهاى قربان، كه روز دوازدهم نزد احناف وروز سيزدهم نزد جمهور علماء ادامه دارد.

2ـ هدى احصار

وقت آن نزد احصار.